پیش از ۲۰۱۴ به نظر میرسید روسیه در تلاش است به یک شریک اقتصادی قابل اعتماد برای امریکا تبدیل شود، همکاری بی قید و شرط مسکو با واشنگتن درجریان حمله امریکا به افغانستان، فقدان واکنش جدی روسیه، درجریان حمله امریکا به عراق وسایر تحولات خورد وبزرگ منطقه که ایجاب میکرد روسیه به عنوان یک قدرت منطقه ای با داشتن ظرفیت رقابت با ایالات متحده امریکا، در آنان نقش بازی کند، از رویکرد منفعل مسکو در قبال تحولات سرنوشت ساز خاورمیانه حکایت داشت، تاآنزمان، کارشناسان منطقه ای باور داشتند که ایالات متحده امریکا که تروریزم جهانی پایش را در تحولات خاورمیانه دخیل کرده بود، ابرقدرت بی رقیب منطقه است وتحولات را به نفع خود رقم خواهد زد. بعید به نظر میرسید که روسیه باتوجه به نقش منفعلانه مسکو در تحولات یاد شده به شکل زودهنگام به رقیب سرسخت امریکا در منطقه تبدیل شود، اما دیری نپایید که نگاه ها نسبت به روسیه تغییر کرده و رویکرد تهاجمی مسکو درتحولات خاورمیانه سرزبان ها افتاد. روسیه با ضمیمه کردن شبه جزیره کریمیه به خاک این کشور و اتخاذ رویکرد تهاجمی در تحولات خاورمیانه ازجمله جنگ سوریه پس از ۲۰۱۴ جایگاهش را درتحولات منطقه ای بازیافته و وارد یک رقابت تنگاتنگ و سرنوشت ساز با رقبای غربی اش درمنطقه شد. مسکو با حمایت بی قید و شرط از دولت اسد، سرکوب گروه های نیابتی غرب در سوریه و افزایش میزان مبادلات اقتصادی با قدرت های منطقه مخصوصا در بخش تسلیحات از یک سو روابط نسبتا متوازن با اکثر کشورهای منطقه خاورمیانه به ویژه قدرت های رقیب برقرار کرده و از سوی دیگر به حیث یک بازیگر تاثیرگزار، در تحولات خاورمیانه نقش پر رنگ عهده دار شده است. شکست داعش در خاورمیانه را اگر دستاورد مشترک غرب و متحدان بشار اسد در نظر بگیریم، مسکو علی رغم تلاش واشنگتن برای سقوط دولت اسد، قادر شد جنگ سوریه را به نفع خود ختم کند و درجنگ یمن نیز در پیروزی متحدان منطقه ای امریکا مانع ایجاد کند. سال گذشته که حوثی های یمن با استفاده از سلاح های که احتمالا ایران متحد سرسخت منطقه ای روسیه در اختیار شان قرار داده بود، قادر شدند یکی ازبزرگترین پایگاه های نفتی عربستان که همزمان از مهمترین پالایشگاه های نفت جهان محسوب میشد را انفجار دهند، غرب بیشتر ازپیش ازنقش روز افزون روسیه در تحولات خاورمیانه و توان تسلیحاتی متحدان منطقه ای مسکو احساس خطر کرد.

درشرایطی که عملکرد امریکا در مبارزه با تروریزم درحالی که این کشور دستکم در افغانستان آنگونه که باید در برابر داعش اقدام نکرده است و هم اکنون در تلاش است موافقت نامه صلح با گروه تندرو طالبان امضا کند، درخور ابهام است، نقش بازدارنده روسیه در برابر تروریزم و هراس افگنی بیش ازپیش روشنتر میشود. هم اکنون اکثر قدرت های منطقه ای که از تروریزم آسیب دیده اند، آرام آرام به این باور میرسند غرب از گروه های تروریستی به حیث ابزار بهره برداری میکند. بالیود یا سینمای هند در فیلمی که سرنوشت خیالی پرستاران زن هندی در عراق را دراوج پیشروی داعش به تصویر کشیده ظهور داعش را پوششی برای غارت منابع نفتی خاورمیانه توصیف کرده و از روابط پنهانی و همزمان گرم امریکا و متحدان منطقه ای ایالات متحده با رهبران این گروه تروریستی حکایت دارد.

در افغانستان نیز با توجه به آنکه فعالیت های داعش مرموز و پرسش برانگیز است ونیروهای خارجی نیز بیشتر به گونه تبلیغاتی با این گروه دهشت افگن برخورد کرده است، این تصور درحال تقویت است که گروه های تروریستی با هویت های مرموز بیشتر نقش نیروهای نیابتی غرب را در تحولات منطقه بازی میکنند. این درحالی است که سوابق حضور روسیه در تحولات خاورمیانه ازجمله سوریه که شاهد ایفای نقش تهاجمی مسکو درمقابله با داعش و مخالفان حکومت اسد بود و تحولات مرتبط با بهار عربی از جمله در مصر و الجزایر بیشتر نقش سازنده مسکو برجسته بوده است. روسیه درجریان این تحولات به جای استعمال گروه های تندرو و تروریستی به حیث نیروهای نیابتی ازنظم دولتی پیشتیبانی کرده است. در افغانستان نیز علی رغم ادعاهای جدی ودامنه دار مبنی بر روابط پنهانی روسیه با طالبان و احتمال حمایت تسلیحاتی مسکو از شبه نظامیان طالب، این ادعا ها هیچ وقتی از شایعه پراکنی فراتر نرفته است. روسیه با ایفای نقش سازنده در پروسه صلح افغانستان و حمایت همه جانبه از این روند بیشتر ازپیش نقش سازنده خود را درحمایت از ثبات منطقه ای تثبیت کرده است.

با توجه به نقش روز افزون روسیه در تحولات منطقه درحالی که حمایت از ثبات منطقه ای ومقابله با تهدیدهای ناشی از تروریزم و افراطگرایی مهمترین محور سیاست خارجی ولادمیر پوتین درمنطقه محسوب میشود، کشور های منطقه بیش از پیش به نقش بازدارنده مسکو دربرابر تروریزم درحالیکه امریکا در حال خروج زودهنگام ازمنطقه است، امیدوار میشوند. حضور پر رنگ مسکو در تحولات منطقه از یک سو مانع جدی فراروی گسترش تروریزم تلقی میشود از سوی دیگر ،توازن نسبی بین قدرت های منطقه ای که مهمترین عامل بازدارنده جنگ های تمام عیار به شمار میرود را کماکان حفظ خواهد کرد. این مسئله راه را برای تامین ثبات منطقه ای و رشد همکاری های اقتصادی هموارتر خواهد کرد.

صالح محمد صالح ، آژانس خبری پامیر