برعکس آموزش‌های رسمی مکتب و دانشگاه که طالبان دستکم با محروم‌کردن زنان و دختران از آن، بخش بزرگی از این روند را فلج کرده‌اند، در جریان دو سال اخیر حکومت شان به مدارس دینی توجه ویژه‌ای داشته‌اند.

به گزارش آژانس خبری صدای پامیر، اگرچه اکثریت طالب‌های مدارس دینی هم مردند و شمار زنان اندک. از همان اوایل برگشت‌ به قدرت تاکید به توسعه این مدارس در سراسر افغانستان بوده است.
حالا دو سال پس از بازگشت طالبان به قدرت، آمارهای وزارت معارف طالبان نشان می‌دهد که شمار مدارس دینی رسمی در این دو سال «پنج برابر» مدارس رسمی تمام دو دهه اخیر در افغانستان رسیده است.

اخیرا در ولایت‌های فاریاب، پنجشیر، نورستان و ولسوالی‌های پغمان و ده سبز کابل و دیگر بخش‌های افغانستان سنگ تهداب مدارس دینی جدید را نهاده‌اند. در چوکات وزارت معارف هم شعبه مستقلی را زیر عنوان ریاست عمومی مدارس جهادی ایجاد کرده‌اند که به گفته وزیر امر به معروف طالبان، توجه خاص هبت‌الله آخندزاده رهبر طالبان را به مدارس دینی نشان می‌دهد.

حدود دو نیم ماه پیش مقام‌های طالبان، از جمله حبیب‌الله آغا وزیر معارف و محمد خالد حنفی وزیر امر به معروف یک مدرسه را در نورستان افتتاح کردند. حبیب‌الله آقا در سخنرانی‌اش در مراسم افتتاح تاکید کرد که در هر ولسوالی باید تا ده مدرسه ساخته شود.
طبق آماری که ریاست مدارس و دارالحفاظ‌های وزارت معارف طالبان در اختیار بی‌بی‌سی فارسی قرار داده در حال حاضر در مجموع در افغانستان ۶۸۳۰ مدرسه رسمی وجود دارد.

عبدالرزاق صدیق، رییس این ریاست گفت از این میان ۱۲۱۲ مدرسه دینی از زمان جمهوریت وجود داشته و ۵۶۱۸ مدرسه در دو سال حاکمیت طالبان رسمی شده‌است. در ماه آذر/قوس سال ۱۴۰۱ وزارت معارف طالبان گفت ۱۲۰۰ مدرسه و مرکز آموزش دینی در مرکز و ولایات افغانستان فعالیت دارند. آن زمان مقام‌های وزارت معارف طالبان گفتند در بیش از ۲۵ ولایت یک مدرسه جهادی مرکزی با ظرفیت جذب یک هزار نفر تاسیس کرده‌اند و سه تا ده مدرسه ابتدایی روستایی در هر ولسوالی روی دست دارند.
آقای صدیق در باره دلیل رشد مدارس دینی گفت: «جامعه افغانستان یک جامعه مذهبی است و هر فرد معلومات مرتبط به دین و مذهب را نظر به ضرورت در سطح ابتدایی و عالی ضرورت دارد. به همین دلیل مدارس دینی در افغانستان رشد داده می‌شود.»
او باور دارد که در جریان پنج دهه اخیر، افغانستان با اشغال نیروهای بیگانه از شرق و غرب مواجه بوده و همین طور به دلیل کشمکش‌های داخلی، تمام بخش‌ها، به ویژه مدارس دینی از نظر کمیت و کیفیت متضرر شده‌اند.

«مدارس دینی بیشتر متضرر شده‌اند. چون تجاوزگران برای بستن مدارس دینی کوشش کردند و به همین دلیل باید به مدارس توجه بیشتر شود.»
اما نصیر آرین، استاد دانشگاه پنسلوانیای آمریکا باور دارد که طالبان به دنبال توسعه و تقویت طرز تفکر و نوع برداشت منحصر به خودشان از دین اند.
او می‌گوید: «طالبان از مدارس دینی و از مراکزی که برای تعلیم و تحصیل دینی در افغانستان استفاده می‌شود در واقع به عنوان رحمی استفاده می‌کنند که موجوداتی مثل خود آن‌ها در این رحم باید تولید کنند. بنا بر این طالبان به دنبال تولید مثل اند. راه تولید مثل و آسان‌ترین راه افزایش، مراکز دینی است که در آنجا تعلیمات رادیکال دینی ارایه شود. از طرف دیگر، در طول بیست سال گذشته که طالب به صورت کلی به حاشیه رانده شده بود -البته از شهرها و بزرگ‌شهرها، طالب فکر می‌کند که روایت غالبی را که قبلا داشت از دست داده و حالا به دنبال روایت‌سازی است.»

نظر به آمار وزارت معارف طالبان، در مجموع ۱۲۱۲ مدرسه رسمی از دوره نظام پیشین ۲۱۸ هزار و ۷۸ طالب مصروف آموزش هستند. و شمار طلاب ۵۶۱۸ مدرسه‌ای که در دوره طالبان رسمی شده‌اند در حال حاضر ۳۸۰ هزار نفر است.
پنج هزار مدرسه خصوصی هم در افغانستان فعالیت دارند و ۳۷ هزار و ۸۰۰ طالب در آن‌ها آموزش می‌بینند. در این صورت در مجموع ۱۱ هزار و ۸۳۰ مدرسه مردانه در افغانستان فعالیت دارند که مجموعا ۶۰۰ و ۱۷ هزار و ۶۷۸ طالب در آن‌ها آموزش می‌بینند. اگرچه گفته شده مجموع مدارس و دارالحفاظ‌ها دور و بر ۱۵ هزار هستند. همچنین حدود هشت هزار نفر به عنوان استاد در مدارس تدریس می‌کنند.
او گفت: «چه مرد و چه زن، نظر به نیازشان از سطح ابتدایی تا عالی آموزش خواهند دید. در پاسخ به این که چرا زنان و دختران حق دارند به مدرسه بروند و آموزش دینی ببینند ولی حق آموزش در مکتب و دانشگاه ازشان گرفته شده، گفت: «باطل‌کردن مکتب‌ها تا امر ثانی فیصله‌ای‌ست که تا امروز نهایی نیست. به شما و دیگر رسانه‌ها بار بار وضاحت داده شده که با مساعد شدن شرایط و امکانات در پرتو پالیسی امارت اسلامی حل و فصل می‌شود و امیدواریم این مشکل زود حل شود.»

به نظر می‌رسد طالبان برای ایجاد مدارس در افغانستان در سطوح مختلف عطش سیری‌ناپذیری دارند. به ویژه قسمت‌هایی که اکثریت نفوس شان شیعه‌نشین هستند و ظاهرا طالبان تصور می‌کنند مدارس دینی مد نظر آن‌ها آن‌جاها کم است. اگرچه طالبان در این باره چیزی نگفته‌اند.
اما یک سال پیش ویدیویی از ولسوالی جاغوری ولایت غزنی منتشر شد که در آن یکی از مسؤولان امر به معروف طالبان می‌گوید: «در کل جاغوری یک صد و چهارده مکتب است ولی در جاغوری چهار مدرسه‌است. که تا پنجاه و تا صد شاگرد نمی‌رسد. آیا این وفاداری ما و شما به اسلام است؟»

دو نیم ماه پیش ویدیوی دیگری از یکی از مسؤولان طالبان در ولسوالی جاغوری ولایت غزنی منتشر شد که می‌گوید برای آن ولسوالی سه مدرسه مکتوب آمده به دیگر ولسوالی‌ها ده مدرسه درنظر است، اما کافی نیست: «اگر من آمر معارف بودم در اینجا به جای بیست مدرسه سی مدرسه می‌آوردم. به این خاطر که این‌جا ولسوالی نیست یک شکم گاو است.»
معلوم نیست هدفش از شکم گاو چه بوده، ولی به نظر می‌رسد این اصطلاح را برای بزرگ جلوه‌دادن ولسوالی جاغوری به کار برده.
البته رییس مدارس و دارالحفاظ‌های وزارت معارف طالبان گفت توسعه مدارس نه به تناسب ولایت و ولسوالی که نظر به نفوس و ضرورت شان ساخته خواهد شد.

خیلی‌ها نگران اند که سرمایه‌گذاری بیش از حد روی مدارس دینی از کیفیت آموزش‌های دانشگاهی و مکتب هم کم خواهد کرد. از نظر طالبان آموزش دینی بر آموزش‌های دانشگاهی ارجحیت دارد. البته این را هم گفته‌اند که برای روند آموزش در سطح مکتب و عالی تلاش می‌کنند.
نصیر آرین، استاد دانشگاه پنسلوانیا در باره تاثیر افزایش مدارس در افغانستان گفت: «یک خالی‌گاه بسیار بزرگ در قسمت تعلیم و تحصیل مردم در افغانستان ایجاد می‌شود و شما می‌دانید که هر روز از کیفیت مکتب‌های دخترانه و پسرانه کاسته می‌شود و نیمی از جامعه ما از تحصیل و تعلیم محروم می‌شوند. خوب طبیعی است که نتایج این نوع برخورد با مکتب، با علم و با دانش بسیار خطرناک خواهد بود و ما در طویل‌المدت شاهد یک جامعه بی‌سواد و مذهبی و یک جامعه رادیکال خواهیم بود.»

طالبان روی ایجاد و توسعه مدارس دینی برای زنان و دختران هم تمرکز کرده‌است. ظاهرا جلب دختران به مدارس دینی هم در دوره طالبان قابل ملاحظه بوده. در حالی که درهای مکتب و دانشگاه‌ها را به روی دختران بسته‌است. اخیرا گفته شد در بعضی از ولایت‌ها، از جمله غزنی به دختران بالای ده سال اجازه آموزش در مکتب داده نشده. اگرچه سخنگوی وزارت معارف طالبان تاییدش نکرد. با این همه، شمار زیادی از دخترانی که از مکتب و دانشگاه محروم شده‌اند رو به مدارس دینی آورده‌اند. بعضی از آن‌ها قبلا گفته‌اند با آن که نمی‌توانند از طریق آموزش‌های دینی پزشک یا دیگر حرفه‌های دل‌خواه شا نرا به دست آورند ولی به آموزش دینی رو آورده‌اند که از آموزش پس نمانند.

تا کنون شمار زیادی از دختران از دوره‌های آموزشی دینی مدارس زیر اداره طالبان فارغ شده‌اند. از جمله سه صد دختر حدود پنج ماه پیش در ولایت بدخشان.
رییس مدارس و دارالحفاظ‌های طالبان گفت ۳۷۹ مدرسه رسمی برای اناث وجود دارد و ۸۰هزار و ۵۹۴ دختر و خانم در آن‌ها آموزش می‌بینند. عبدالرزاق صدیق گفت ۱۰۵۶ باب مدرسه خصوصی هم مخصوص اناث اند که به ۱۴۵ هزار و ۷۸۶ دختر و خانم مسایل دینی تدریس می‌شود. شش صد خانم هم در این مدارس تدریس می‌کنند.