اخراج مهاجران افغان از پاکستان و برخی از کشورهای همسایه، از رویدادهای دیگر مهم سال ۲۰۲۳ میلادی بود.
گزارش های از سختگیری و نیز مواردی از بدرفتاری با مهاجران افغان از سوی کشورهای ایران و ترکیه نیز ادامه داشت و هزاران مهاجر از این کشورها دوباره به افغانستان برگردانده شدند.
اما اخراج مهاجران افغان از پاکستان، به یکبارگی، سبب واکنش‌های تند مقام‌های امارت اسلامی شد، مساله‌ی که به تیره‌گی روابط میان کابل و اسلام‌آباد نیز دامن زد.
در این سال، با روی کارآمدن حکومت موقت در پاکستان، همسایه‌ای که بیش‌ترین تعداد مهاجران افغان را در چهل سال گذشته جا داده بود، تغییراتی در وضعیت مهاجران افغان مستقر در این کشور به وجود آمد.
این کشور در اقدام بی‌پیشینه در تاریخ ۳ اکتوبر به مهاجران در پاکستان به شمول ۱.۷ میلیون افغان تا اول ماه نوامبر میلادی فرصت داد تا این کشور را ترک کنند.
سرفراز بوگتی وزیر داخله حکومت موقت پاکستان در ۳ اکتوبر ۲۰۲۳ گفت: «به مهاجران غیرقانونی تا اول نومبر وقت دادیم تا با رضایت خود به ممالک خود برگردند و اگر تا مهلت داده‌شده خارج نشوند، ما آن‌ها را دیپورت می‌کنیم و بعد از اول نومبر کسی بدون پاسپورت وارد پاکستان شده نمی‌تواند. از تاریخ ده اکتوبر تا سی و یک اکتوبر افغان‌ها اجازه ماندن با تذکره الکترونیکی را دارند و بعد از آن با پاسپورت و ویزا وارد پاکستان شده می‌تواند.»
هرچند این ضرب‌الاجل پاکستان برای مهاجران افغان در این کشور واکنش‌های را برانگیخت و امارت اسلامی و برخی از نهادهای جهانی خواستار بازنگری این تصمیم پاکستان شدند؛ اما نظامیان پاکستانی در مواردی پا فراتر گذاشته و مهاجران افغان در این کشور را بیش‌تر از پیش اذیت کردند.
حدیثه مهاجر افغان در پاکستان در ۲۶ اکتوبر ۲۰۲۳ گفت: «پولیس پاکستان برخورد غلط با مهاجران افغان را انجام داده‌اند و حکومت دستور داده دکان‌ها باید تخلیه شود و حتی دستور داده‌اند که خانه‌ها باید برای مهاجران افغان داده نشود.»
سیال محمد وصال عضو شورای مهاجران در پاکستان در ۲۸ اکتوبر ۲۰۲۳ گفت: «مردم حتا به دنبال مواد خوراکه مورد نیاز خود هم رفته نمی‌توانند. چون هراس دارند که پولیس آنان را بازداشت و اخراج نکنند.»
ذبیح‌الله مجاهد سخن‌گوی امارت اسلامی در ۱ نوامبر ۲۰۲۳ گفت: «موضوع مهاجران موضوعی‌ست که افغانستان با او صدمه می‌بیند، مردم افغانستان رنج می‌کشند و بر روابط بین دو کشور هم صدمه وارد می‌کند. ما خواسته‌ایم که مسوولان حکومتی در پاکستان موضوع را جدی بگیرند و متوجه عواقب باشند.»
با وجود خواست‌های پی‌هم از حکومت موقت پاکستان درباره بازنگری اخراج مهاجران افغان از این کشور؛ اما پاکستان پس از اول نوامبر سال روان میلادی به اخراج اجباری مهاجران افغان از این کشور اقدام کرد.
در روز نخست پایان این ضرب‌الاجل، بیش از ۱۰۰ هزار اخراج و سرمایه‌های آنان ضبط‌شده و تنها اجازه انتقال ۵۰ هزار کلدار پاکستانی را با خود داشتند.
خیال گل مهاجر دیگر افغان در پاکستان در ۳ نوامبر ۲۰۲۳ گفت: «به ما فرصت ندادند که موتر کرایه کنیم و تمام خانه‌ی ما را ویران کردند. دیروز خانه ما را خراب کردند و امروز به ما موتر گرفتند. حالا به افغانستان بر می‌گردیم.»
اقدامی که با واکنش‌های تند مقام‌های امارت اسلامی و نمایندگان برخی از کشورها و سازمان ملل متحد مواجه شد.
ملا محمد حسن آخند رییس‌الوزرای حکومت سرپرست در ۳ نوامبر ۲۰۲۳ گفت: «اگر مشکل با من یا با امارت دارید زورش را بالای مهاجران نکشید، این کار خلاف تمام قوانین است، اگر مشکل دارید پیش بیایید که حل شود.»
جان کربی سخن‌گوی شورای امنیت ملی کاخ سفید در ۳ نوامبر ۲۰۲۳ گفت: «پاکستان از سیاست‌های خود در قبال پناهندگان و پناه‌جویان و احترام به آنان صحبت می‌کند. واضح است که ما می‌خواهیم ببینیم که همه کشورها هرچه در توان دارند برای کمک به پناهندگان و پناه‌جویان انجام دهند و این مورد قطعن شامل دوستان پاکستانی ما درباره افغان‌هایی می‌شود که می‌خواهند از این کشور فرار کنند.»
استفان دوجاریک سخن‌گوی دبیرکل سازمان ملل متحد در ۳ نوامبر ۲۰۲۳ گفت: «پس از اعلام دولت پاکستان در مورد طرح اخراج مهاجران غیرقانونی از این کشور که اکثر آنان افغان‌ها هستند، همکاران ما در کمیساری عالی پناهندگان سازمان ملل متحد از پاکستان می‌خواهند که به پشتیبانی خود از همه افغان‌های آسیب‌پذیر که به دنبال تضمین امنیت شان هستند، ادامه دهد.»
در کنار تلاش‌های امارت اسلامی برای رسیدگی به وضعیت مهاجران اخراج‌شده از پاکستان، اتحادیه اروپا، سازمان ملل متحد، شورای پناهندگان ناروی، قطر، ترکیه و امارات متحده عربی سازمان‌ها و کشورهای بودند که به مهاجران اخراج‌شده کمک‌رسانی کردند.
عبدالمطلب حقانی سخن‌گوی وزارت مهاجرین و عودت‌کنندگان گفت: «این کشورها تعهد کرده‌اند و یک مقداری از کمک‌های شان رسیده‌اند و از سوی وزارت امور مهاجران و یا کمیته‌ی که برای مهاجران برگشت‌کننده ایجادشده توزیع شده‌اند.»
اما این تنها پاکستان نبود که در این سال دست به اخراج مهاجران افغان زد، در سوی دیگر ایران و ترکیه هم با اخراج اجباری مهاجران افغان به نحوی در چالش برانگیز بودن این سال برای مهاجران افغان نقش داشتند.
نازیه مهاجران اخراج‌شده از ایران در ۲۰ نوامبر ۲۰۲۳ گفت: «مهاجران افغان از ایران اخراج می‌شود. مردم و دولت ایران بسیار ظلم بر مهاجران می‌کنند. ایران در آستانه زمستان و در زمانی که مناسب نیست، مهاجران را بیرون می‌سازد.»
معین مهاجر اخراج‌شده از ترکیه در ۲۰ نوامبر ۲۰۲۳ گفت: «پولیس ترکیه ما را خیلی اذیت کرد. در اول گفتند برای تان برگه می‌دهیم، بعد ندادند. ما را ۲۱ روز زندانی ساخت و بعد اخراج کرد.»
بر بنیاد اطلاعات وزارت مهاجرین و عودت‌کنندگان، هفت میلیون مهاجر افغان در کشورهای همسایه و نزدیک به یک میلیون دیگر در کشورهای اروپایی بودوباش دارند که از این میان ۳ میلیون مهاجر در پاکستان، سه میلیون در ایران، یک میلیون در کشورهای تاجیکستان، ازبیکستان و برخی دیگر کشورهای همسایه و یک میلیون دیگر در کشورهای اروپایی بودوباش دارند.
از میان این تعداد مهاجر در سال ۲۰۲۳ میلادی، یک و نیم میلیون مهاجر به کشور برگشت کرده‌اند که بیش‌ترین تعداد آنان، اخراج‌شدگان هستند.
عبدالمطلب حقانی سخن‌گوی وزارت مهاجرین و عودت‌کنندگان گفت: «در یک سال تقریبا هفت لک افغان از پاکستان آمده‌اند و حدود هشت لک از ایران آمده‌اند.»
ادامه‌ی بازداشت و اخراج اجباری مهاجران در کشورهای همسایه و منطقه سبب شد تا مساله‌ی مهاجران افغان در دومین نشست “مجمع جهانی پناهندگان” در جینوا به تاریخ ۱۴ دسامبر به بحث گرفته شود؛ اما وزیر خارجه ایران در این نشست از سازمان ملل متحد خواست تا در برگشت مهاجران افغان به افغانستان با ایران همکاری کند.
حسین امیر عبداللهیان وزیر خارجه‌ی ایران در ۱۴ دسامبر ۲۰۲۳ گفت: «همان‌طور که می‌دانید اکنون بیش از چهل و پنج سال است که جمهوری اسلامی ایران میزبان طولانی‌ترین وضعیت پناهندگی بوده و در حال حاضر و پس از تحولات افغانستان در سال ۲۰۲۱ کشور من میزبان بزرگ‌ترین جمعیت آواره در سطح جهان است.»
چالش مهاجران افغان در ایران سبب شد تا سرپرست وزارت خارجه‌ی امارت اسلامی در حاشیه کنفرانس مشورتی پیرامون اوضاع فلسطین با مقام‌های ایرانی درباره‌ی وضعیت مهاجران افغان و تعهد این کشور درباره برخورد مناسب با آنان سخن گوید.
امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه‌ی امارت اسلامی در ۲۶ دسامبر ۲۰۲۳ گفت: «مشکلاتِ که مهاجران با آن روبه‌رو اند، آن را هم مطرح کردیم. در بعضی امور وعده سپردند که مشکلات را حل می‌کنیم. در بخش سیاسی هم سفارت و قونسل‌گری‌های ما فعال است.»
با این حال، سازمان بین‌المللی مهاجرت در تازه‌ترین گزارش‌اش از بازداشت بیش از ۳۰ هزار مهاجر افغان در پاکستان خبر داده و رسانه‌های ایرانی نیز از بازداشت بیش از ۶۰ هزار مهاجر افغان در یک ماه گذشته در ایران گزارش داده‌اند، خبری که خود گواه پر چالش‌بودن این سال برای مهاجران افغان بوده است.
حال دیده شود که در سال پیش‌روی میلادی سرنوشت برای مهاجران افغان چگونه رقم خواهد خورد.